بازخوانی قیام مسجد گوهرشاد مشهد

نوید شاهد خراسان رضوی:

ماجرای قیام مسجد گوهرشاد مشهد

یکی از قیام‏های ‏خونین مردم مسلمان ایران به رهبری مراجع تقلید در قرن معاصر، که نقطه عطفی درتاریخ قیام‏های اسلامی در تاریخ صد ساله اخیر است، قیام مردم مسلمان در مسجد گوهرشاد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه ‏السلام بر ضد دیکتاتوری ‏رضاخان، و کشف حجاب او است.

کشف حجاب اجباری از طرف رضاخان

هنگامی که رضاخان کشف حجاب اجباری را به اجرا گذاشت، علمای وقت از هر سوی ‏کشور، اعتراض شدید خود را اعلام داشتند، از جمله مراجع و علمای برجسته مشهد مقدس در آن وقت، مانند:

آیة الله العظمی حاج آقا حسین قمی، آیة ‏الله حاج شیخ محمد آقازاده، آیة ‏الله ‏شیخ هاشم قزوینی، آیة الله سید عبدالله شیرازی، آیة‏ الله سید علی اکبر خویی، آیة ‏الله شیخ غلامحسین قزوینی، آیة ‏الله سیدعلی سیستانی و... در بیت آیة ‏الله ‏العظمی سید یونس اردبیلی(ره) اجتماع کردند و اعتراض شدید خود را طی تلگرافی به ‏رضاخان ابلاغ نمودند، این تلگراف با امضای 31 نفر از علمای برجسته مشهد مزین ‏شده بود.

آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی و قیام گوهرشاد

در میان مراجع و علمای وقت، نام مرحوم آیة الله العظمی حاج آقا حسین قمی، باقیام خونین مسجد گوهرشاد، آمیخته شده است، چرا که او نقش بیش‏تر در این قیام ‏داشت، او در آغاز ماه ربیع الثانی سال 1354 قمری از مشهد به تهران هجرت کرد ودر باغ سراج الملک شهر ری به تحصن نشست، او می‏ گفت: «اگر پیش‏رفت جلوگیری از کشف ‏حجاب بستگی به کشته شدن ده هزار نفر که در راس آن‏ها حاج آقا حسین قمی(خودم) داشته باشد ارزش دارد.» و در مورد دیگر فرمود: «جایز است.» هنگامی که مردم‏ از ورود آیة الله حاج آقا حسین قمی به تهران با خبر شدند، گروه گروه به صورت ‏دسته ‏های عزاداری به دیدار او می ‏شتافتند، به طوری که جمعیت زیادی در آن باغ و اطرافش اجتماع نمودند، رژیم رضاخان که سخت هراسناک شده بود، به وسیله‏ کماندوهایش، آن باغ را محاصره کردند، و از ورود علما و مردم به آن جا جلوگیری ‏نمودند، به این ترتیب آیة ‏الله حاج آقا حسین قمی را در آن باغ زندانی کردند.

او در یکی از جلسات با صراحت فرمود:

«امروز اسلام فدایی می‏خواهد، بر مردم است که قیام کنند.» به این ترتیب ‏راهنمودهای مراجع و علما از یک سو، و پافشاری و لجاجت رژیم رضاخانی در کشف ‏حجاب و پیروی از فرهنگ غرب از سوی دیگر، موجب شد که روحانیان و مردم مسلمان درگوشه و کنار کشور به رژیم اعتراض شدید کردند.

شیخ محمد تقی بهلول حافظ کل قرآن کریم و قیام گوهرشاد

از جمله جمعیت ‏بسیاری به عنوان‏ اعتراض به رژیم، در مشهد در کنار حرم حضرت رضا علیه السلام در مسجد گوهرشاد متحصن شدند، و روحانی مبارز، محمد تقی بهلول با سخنرانی‏های خود، به شدت به ‏اقدامات ضد اسلامی رضاخان اعتراض نمود  حجة ‏الاسلام شیخ محمد تقی بهلول حافظ قرآن، با قاطعیت وصراحت‏ به تبیین خطر فرهنگ غرب می ‏پرداخت و مردم را به قیام دعوت می‏ نمود، مردم ‏ابراز احساسات می‏ کردند و تنفر خود را نسبت ‏به رژیم ضد اسلامی رضاخان اظهارمی ‏نمودند، به گفته آقای بهلول حدود چهار ساعت از شب گذشته، به دستور رضاخان، دژخیمان او با حمله ناجوانمردانه به مسجد گوهرشاد، مردم را به گلوله بستند که ‏در این کشتار جمعی، حمام خون به راه افتاد و حدود سه هزار نفر به شهادت ‏رسیدند. در این مورد ارتشبد سابق، حسین فردوست می ‏نویسد: «در مشهد یک روحانی‏ به نام بهلول به شدت با اقدامات رضاخان مخالفت می‏ کرد و در سخنرانی ‏هایش به شدت‏ به او حمله می ‏نمود، عده زیادی از مردم در حرم حضرت رضا علیه السلام متحصن ‏شدند و اعلام کردند تا مساله کشف حجاب حل نشود، ما از این‏جا خارج نمی ‏شویم، فرمانده لشگر مشهد به نام سرتیپ ایرج مطبوعی [که بعد از انقلاب در تاریخ دوم ‏مهر 1358 به خاطر این جرم و جرم‏های دیگر، اعدام شد] در این باره به رضاخان ‏گزارش داد، رضاخان دستور داد سربازان به صحن حرم وارد شوند و مردم را تهدید کنند، و اگر مردم خارج نشدند تیراندازی کنند... رضاخان برای تشدید کار، سرتیپ ‏البرز را به مشهد فرستاد، به دستور مطبوعی و البرز، واحدهای لشگر مشهد وارد صحن شده و مردم را به گلوله بستند.» سرتیپ مطبوعی در دادگاه انقلاب دراین خصوص‏ می ‏گوید: «به من دستور داده شده بود که فورا عده‏ ای نظامی را در اختیاراستاندار مشهد قرار دهم، من در حدود 250 سرباز در اختیار او گذاشتم... در همین ‏هنگام سرتیپ البرز همراه دادستان ارتش، وارد مشهد شدند و لشگر در اختیار سرتیپ ‏البرز قرار گرفت، او اسدی نایب التولیه آستان قدس را [به جرم عدم جلوگیری ازمبارزین] اعدام کرد... سرهنگ قادری همراه سربازان از راه پشت‏بام وارد صحن شده‏ و با افراد متحصن گلاویز شدند، در این جریان حدود 25 نفر از مردم کشته و چهل‏ نفر مجروح شدند.»

حمله به مسجد گوهرشاد

صبح جمعه 20 تیر سال 1314، قزّاقان رضاخان برای متفرق ساختن مردم وارد عمل شدند و بی‏ محابا به روی مردم تیراندازی کردند و در این ماجرا، حدود یک صد نفر کشته و زخمی شدند. اما مردم متفرق نگشتند و مقاومت کردند. پس از این هجوم، مردم از اطراف با ابزاری از قبیل داس، بیل و چوب و... به طرف مسجد سرازیر شدند. مسجد گوهرشاد لبریز از جمعیت گردید. روحانیان به ترتیب بر بالای منبر حضرت صاحب الزمان(عج) قرار گرفتند و به سخنرانی پرداختند. روز شنبه 21 تیرماه در مسجد؛ شعارهای ضد سلطنت و ضد حجاب‏زدایی داده می‏شد و مسجد یک‏پارچه سرود مقاومت سر داده بود. وحشت مقامات دولتی را فرا گرفت. سرانجام رضاشاه دستور داد که همه را دستگیر و مجازات نمایند. سران شهربانی و آگاهی، نیروهای خویش را هماهنگ کرده، قرار گذاشتند پس از نیمه شب، تهاجم خود را آغاز نمایند. قزّاقان نیز از قبل در نقاط حسّاس شهر و اطراف مسجد گوهرشاد مستقر شدند و مسلسل‏های سنگین را بر بام‏های مشرف به مسجد کار گذاشتند.

تبعید همه علمای مبارز مشهد از طرف رضاخان

رضاخان برای رسیدن به اهداف شوم اربابانش، به این جنایت اکتفا نکرد، و چون ‏احتمال قیام عمومی می‏ داد، همه علمای مبارز مشهد را دستگیر کرده و از مشهد مقدس ‏تبعید نمود.

از جمله از این تبعیدشدگان به تهران، سه نفر از مراجع و علمای معروف بودند که ‏عبارتند از: آیة ‏الله حاج آقا حسین قمی، آیة‏الله سید یونس اردبیلی، و آیة الله‏ شیخ محمد آقازاده (فرزند آیة‏الله العظمی شیخ محمد کاظم خراسانی، صاحب‏ کفایة ‏الاصول).

عجیب این که آیة الله آقازاده، وقتی که به تهران رسید به دستور رضاخان خلع‏ لباس شد، و در دوره سرپاس مختاری (رییس شهربانی وقت) با تزریق آمپول هوا، به ‏دست دکتر احمدی مزدور سفاک رضاخان، به شهادت رسید، و جنازه مطهرش در روز 13ذی‏قعده سال 1356 ه.ق در جوار مرقد حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد. آری این‏ عالم ربانی در حالی که 62 بهار از عمرش بیش‏تر نگذشته بود، جان خود را فدای‏ مبارزه با هجوم فرهنگ غرب، و کشف حجاب کرد، تا حریم حجاب و ارزش‏های اصیل اسلامی ‏را از گزند استعمار و مزدوران آن، حفظ کند و به مردم مسلمان، به ویژه مسلمانان ‏ایران پیام دهد که از پای ننشینند، و تا آخرین توان در برابر استعمارگران و دربرابر نفوذ فرهنگ بیگانه، مقاومت نمایند.

امام خمینی ره و قیام گوهرشاد

حضرت امام خمینی، منادی بزرگ مبارزه با استعمار و فرهنگ منحط آن، در گفتارخود به طور مکرر دیکتاتوری رضاخان و کشتار عمومی گوهرشاد را یادآوری کرده، ومردم مسلمان را به نهی از منکر و مبارزه و مقاومت در برابر استعمارگران ومزدوران روسیاه آن‏ها فرا می ‏خواند.

حضرت امام خمینی ره در یکی از فرازهای گفتارشان می فرمایند: «انگلیسی‏ های جنایت‏کار، رضاخان را اسلحه‏ دارکردند، این آدم ناشایسته بی ‏اصل را با اسلحه آوردند و مسلط کردند... اسلحه دردست‏ بی ‏عقل بود... آن جنایات و کشتار عامی که در مسجد گوهرشاد واقع شد، به ‏دنبال آن، علمای خراسان را گرفتند آوردند به تهران حبس کردند، و بعضی ‏شان را هم‏ محاکمه کردند، و بعضی‏شان را هم کشتند، برای این که اسلحه در دست‏ بی ‏عقل بود.».